Bài 17: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh

(Trích Vũ trung tùy bút)

- Phạm Đình Hổ -

I. Kiến thức cần nhớ

1. Vài nét về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Phạm Đình Hổ (1768 - 1839) quê ở Hải Dương, sống vào buổi đất nước loạn lạc cuối thời nhà Lê, đầu nhà Nguyễn.

- Ông nổi tiếng với các công trình khảo cứu, biên soạn về văn học, lịch sử, địa lí, văn hóa,…Nổi bật là Vũ trung tùy bút và Tang thương ngẫu thư.

b. Tác phẩm

- Xuất xứ: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh được trích trong Vũ trung tùy bút.

- Chủ đề: Đoạn trích tái hiện cuộc sống xa hoa của nhà chúa và sự lộng quyền của bọn quan lại.

- Đặc sắc nghệ thuât: thể loại tùy bút vừa lại ghi chép người thật việc thật vừa thể hiện thái độ của tác giả.

2. Nội dung

a. Cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa

- Bối cảnh (1774 -1779): Sau 7 năm lên ngôi chúa, Trịnh Sâm đã củng cố quyền lực, dẹp yên các thế lục; “trong nước vô sự”, thái bình. Chúa Trịnh Sâm ăn chơi, hưởng lạc.

- Thú vui của nhà chúa: thích chơi đèn đuốc, ngắm cảnh Hồ Tây về đêm.

+ Xây dựng đền đài, li cung liên miên.

+ Lính hầu dàn kín bốn mặt hồ.

+ Bọn nịnh thần bày trò giải trí, mua vui lố lăng, tốn kém.

+ Diễn ra liên minee: 3 - 4 lần một tháng.

- Nhà chúa thích sưu tầm những thứ quý hiếm của dân gian:

+ Ra lệnh lấy hết trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, vơ vét của nhân dân.

+ Hằng trăm người lính khiêng cây đa lớn về phủ chúa.

- Quang cảnh trong phủ chúa kì thú, công phu. Trong đêm thanh vắng có tiếng chim kêu, vượn hót như vỡ tổ, san đàn.

→ Tác giả kín đáo bày tỏ thái độ bất bình trước sự ăn chơi, hưởng lạc, dự cảm về sụp đổ của nhà chúa đồng thời thể hiện sự cảm thông, xót thương cho tình cảnh lầm than của người dân.

b. Sự lộng quyền của bọn quan lại

- Bọn hoạn quan cho người đi dò la khắp nơi, vơ vét, cướp đoạt của nhân dân để tâng công với chúa. Chúng vu oan giá họa, tống tiền nhân dân, lấp cho đầy túi tham.

- Tình cảnh của người dân: bị cướp bóc, vơ vét, dọa nát, tống tiền. Họ sợ hãi, bất bình, kêu van chì chiết.

- Thái độ của nhà văn:

+ Lời kể khách quan, chi tiết.

+ Thái độ bất bình đối với sự tham lam, xa hoa hưởng lạc của nhà chúa và bọn quan lại.

II. Soạn bài

Bài 1.

- Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và bọn quan lại hầu cận được miêu tả chủ yếu thông qua hai điều:

+ Thú dạo chơi ngắm cảnh: Để phục vụ cho việc dạo chơi ngắm cảnh, chúa Trịnh đã cho xây dựng các li cung trên Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy,… Việc xây dựng đình đài cứ liên miên vừa tốn kém lại vừa mất nhiều công sức phục dịch…

+ Thú chơi chậu hoa cây cảnh: “Buổi ấy, bao nhiêu những loài trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, chậu hoa cây cảnh ở chốn dân gian, chúa đều sức thu lấy, không thiếu một thứ gì”, “Có khi lấy cả cây đa to, cành lá rườm rà, từ bên bắc chở qua sông đem về. Nó giống như một cây cổ thụ mọc trên đầu non hốc đá, rễ dài đến vài trượng, phải một cơ binh mới khiêng nổi, lại bốn người đi kèm, đều cầm gươm, đánh thanh la đốc thúc quân lính khiêng đi cho đều tay”,…

- Lời văn ghi chép cụ thể, chân thực, sinh động.

- Kết thúc đoạn văn, tác giả ngầm dự báo sự suy tàn và sụp đổ của triều đình phong kiến thời vua Lê chúa Trịnh.

Bài 2.

- Bọn quan lại trong phủ chúa đã nhũng nhiễu nhân dân bằng những thủ đoạn trắng trợn, đê tiện, thô bạo:

+ Chúng dọa dẫm để cướp bóc dân lành: “nhà nào có chậu hoa cây cảnh, chim tốt khướu hay, thì biên ngay hai chữ “phụng thủ” vào”.

+ Chúng làm lén lút, không minh bạch: “Đêm đến, các cậu trèo qua tường thành lẻn ra, sai tay chân đem lính đến lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung phụng để dọa lấy tiền”.

→ Các nhà giàu bị vu vạ “phải bỏ của ra kêu van chí chết, có khi phải đập bỏ núi non bộ, hoặc phá bỏ cây cảnh để tránh khỏi tai vạ”.

- Ý nghĩa của đoạn văn cuối: Đến gia đình quan tứ phẩm cũng sợ nạn nhũng nhiễu, cướp bóc của bọn quan lại cung giám nên phải chặt đi cây lê hoa trắng xóa thơm lừng và hai cây lựu trắng.

Bài 3.

Nếu ở Chuyện người con gái Nam Xương có cốt truyện, có hư cấu và sáng tạo nghệ thuật thì ở bài tùy bút Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh chỉ là việc ghi chép lại sự thật đã diễn ra trong phủ chúa với những nhận xét, ý nghĩ, tình cảm của tác giả lồng vào một cách kín đáo.