Bài 76: Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

I. Kiến thức cần nhớ

- Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.

- Những nhận xét, đánh giá về truyện phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát.

- Các nhận xét, đánh giá về tác phẩm (hoặc đoạn trích) trong bài văn nghị luận cần rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục.

- Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần có bố cục mạch lạc, lời văn chuẩn xác, gợi cảm.

II. Tìm hiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

a. Vấn đề cần nghị luận của văn bản: Những phẩm chất, đức tính tốt đẹp, đáng yêu của nhân vật anh thanh niên trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long.

Có thể đặt nhan đề cho bài văn là: Anh thanh niên trong Lặng lẽ Sa Pa hoặc Một vẻ đẹp lặng thầm ở Sa Pa.

b. Vấn đề nghị luận được triển khai dựa trên:

- Các câu nêu chủ đề: Dù được miêu tả nhiều hay ít, trực tiếp hay gián tiếp, nhân vật nào của “Lặng lẽ Sa Pa” cũng hiện lên với nét cao quý đáng khâm phục. Trong đó, anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu - nhân vật chính của tác phẩm - đã để lại cho chúng ta nhiều ấn tượng khó phai mờ.

- Câu chủ đề nêu luận điểm: Trước tiên, nhân vật anh thanh niên này đẹp ở tấm lòng yêu đời, yêu nghề, ở tinh thần trách nhiệm cao với công việc lắm gian khổ của mình.

- Câu chủ đề nêu luận điểm: Nhưng anh thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi “thèm người”, lòng hiếu khách đến nồng nhiệt, ở sự quan tâm đến người khác một cách chu đáo.

- Câu chủ đề nêu luận điểm: Công việc vất vả, có những đóng góp quan trọng cho đất nước như thế nhưng người thanh niên hiếu khách và sôi nổi ấy lại rất khiêm tốn.

- Đoạn văn cô đúc luận điểm: Cuộc sống của chúng ta được tạo nên từ bao phấn đấu, hi sinh lớn lao thầm lặng? Những con người cần mẫn, nhiệt thành như anh thanh niên ấy thật đáng trân trọng, thật đáng tin yêu.

c. Để khẳng định các luận điểm, người viết đã kết hợp nhiều thao tác nghị luận: chứng minh, phân tích để dẫn dắt vấn đề một cách rõ ràng.

- Các luận điểm được nêu lên rõ ràng, ngắn gọn.

- Các luận điểm được phân tích, chứng minh một cách thuyết phục bằng cách đưa ra các dẫn chứng cụ thể trong tác phẩm. Các luận cứ xác đáng, sinh động.

- Bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên.

III. Luyện tập

Vấn đề nghị luận của đoạn văn là tình thế lựa chọn đau đớn và ý nghĩa cái chết của lão Hạc.

Các ý kiến chính:

- Lão Hạc đứng trước những sự lựa chọn đau đớn:

+ Nếu sống thì lão sẽ mất đi mảnh vườn, mất đi sự trong sạch, có lỗi với vợ, con.

+ Nếu chết thì lão sẽ gữi lại được mảnh vườn cho con, giữ được sự trong sạch, nhân cách của mình.

- Lão Hạc đã chọn cái chết:

+ Lão Hạc đã chuẩn bị sẵn sàng để chết từ trước.

+ Lão đã chọn một cái chết cao ngạo và thảm khốc.

- Ý nghĩa của sự lựa chọn cái chết:

+ Chấm dứt kiếp sống lay lắt, héo hon và bảo toàn nhân cách cho lão Hạc.

+ Lão chết đi để cấy cái sống cho đứa con trai.

+ Thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng của lão Hạc dành cho con trai.

Qua đó, chúng ta nhận thấy vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của lão Hạc.