Bài 87: Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

I. Kiến thức cần nhớ

Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:

- Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.

- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.

II. Soạn bài

1.

- Hàm ý của câu in đậm thứ nhất: Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy u và các em nữa. Mẹ đã bán con.

- Hàm ý của câu in đậm thứ hai: Mẹ đã bán con cho cụ Nghị thôn Đoài.

2. Trong hai hàm ý trên, hàm ý trong câu nói thứ hai của chị Dậu rõ hơn. Vì cái Tí còn nhỏ chưa hiểu được hàm ý trong câu nói đầu tiên của chị. Chi tiết cái Tí giãy nảy lên và hỏi lại chị Dậu: U bán con thật ư? đã cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của chị Dậu.

III. Luyện tập

Bài 1.

a. Người nói là anh thanh niên, người nghe là ông họa sĩ già và cô kĩ sư. Hàm ý của câu in đậm là “Mời bác và cô vào uống nước.”  Người nghe hiểu được hàm ý của câu nói, được thẻ hiện qua chi tiết Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.

b. Người nói là anh Tấn, người nghe là chị hàng đậu. Hàm ý của câu in đậm là “Chúng tôi không cho được.” Người nghe hiểu được hàm ý của câu nói đó thể hiện qua câu nói Ôi dào! Thật là giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời một đồng xu càng giàu có!

c. Người nói là Thúy Kiều, người nghe là Hoạn Thư. Hàm ý của câu in đậm thứ nhất là mang ý giễu cợt: “Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước “Hoa Nô” này ư?” Hàm ý của câu thứ hai là “Hãy chuẩn bị nhân sự báo oán thích đáng.” Hoạn Thư hiểu hàm ý đó, cho nên “hồn lạc phách xiêu - Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.”

Bài 2.

Hàm ý của câu nói là “Cơm đã sôi rồi, chắt giùm nước cơm để cơm không bị nhão.” Em bé dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu quả, và không muốn gọi anh Sáu là ba. Việc sử dụng hàm ý không thành công vì Anh Sáu vẫn ngồi im., tức là anh Sáu tỏ ra không cộng tác, vờ như không hiểu gì.

Bài 3.

Gợi ý:

- Tớ bận ôn thi.

- Tớ phải giúp mẹ rồi.

Bài 4.

Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.